تقسم بندی ادیان از منظر تاریخی و وضعیت فکری بشر
۱– ادیان ابتدایی
۲- ادیان قدیمی
۳- ادیان پیشرفته
ادیان ابتدایی : اولین عقاید دینی بشر با غریزه فطری و نگاه خرافی انسان به ماورا و حوادث طبیعی به وجود آمد.ادیان ابتدایی امروزه هم در نقاط مختلف دنیا در قبایل دور افتاده دیده میشود .
عناصر مشترک ادیان ابتدایی عبارتند از :
۱- توتم : نماد و نشانه ای که مردم قبیله را حمایت و محافظت میکند و دارای جایگاه و احترام ویژه است ( مانند نماد شیر در آفریقا )
۲- آنیمیسم ( جان پرستی ) : اعتقاد به وجود روح و جان در تمام مظاهر طبیعت و پرستش آنها . ( مانند پرستش ستارگان )
۳-فیتیش : به معنای جادو ، احترام به یک شی مادی که نیروی جادویی دارد و داشتن آن باعث سعادت است ( مانند سنگهای قیمتی )
۴- نیاکان پرستی :احترام و انجام اعمال ویژه برای پرستش روح مردگان برای جلوگیری از بازگشت اموات ( در قبایل ژاپنی مرسوم است )
۵-تابو : عبارت بود از محرمات و مقرراتی که هر قبیله برای خود وضع میکرد ( اعم از مقررات معاش ، ازدواج و تغذیه و…)
ادیان قدیمی : آیین های منقرض شده در خاورمیانه و مصر باستان از آن نمونه هستند .در این ادیان اعتقاد به خدایان متعدد وجود دارد به همین دلیل به دوران اساطیر ( خدایان ) معروف است . خدایان متعدد مانند شیوا و آناهیتا و .. نمونه هایی از خدایان ادیان قدیمی هستند .
ادیان پیشرفته و مترقی : ادیانی که خداوند یکتا را پرستش میکنند مانند یهودیت ، مسیحیت و اسلام
تقسیم بندی ادیان از نظر نژادی
۱- ادیان سامی ( ابراهیمی )
۲- ادیان غیر سامی ( آریایی )
۳- ادیان خاور دور
ادیان سامی : سامی به معنای بلند مرتبه میباشد . این ادیان از سلاله حضرت ابراهیم بوده و ادیانی هستند که از جانب خدای یگانه فرستاده شده اند .مهمترین خصوصیت آنها توحید و یکتا پرستی است مانند یهودیت – مسیحیت واسلام
ادیان غیر سامی : این ادیان در ایران ظهور کرده اند و به همین جهت به نام آریایی معروف شده اند این آیین ها پیامبران ایرانی مانند زرتشت ، مانی ، مزدک و … داشته اند ادیان روم و یونان قدیم نیز از ادیان غیر سامی محسوب میشوند .
ادیان خاوردور : ادیانی که ظهورشان در آسیای شرقی بوده و در میان نژاد خاوردور وجود دارد مانند آیین های کنفوسیوس ، تائوئیسم و شینتو
تقسیم بندی ادیان از نظر جغرافیایی
۱- ادیان غربی : ادیانی که در غرب خاورمیانه ظهور کرده اند مثل یهودیت ، مسیحیت و اسلام
۲- ادیان شرقی : در شرق خاورمیانه بوده اند مانند بودیسم ، هندوئیسم و شینتو
* پایه و اساس ادیان شرقی آیین هندوئیسم بوده که ظهور آن به ۶۰۰۰ سال قبل باز میگردد و بیانگر این است که بشر از ۶۰۰۰ سال پیش نیز آیین معرفتی ایجاد کرده است .
* ادیان شرقی بر خلاف ادیان غربی تعریفی از خدا پرستی ندارند .
تقسیم بندی ادیان بر اساس مراحل معرفتی انسان
۱- ادیان ساده
۲- ادیان فلسفی
۳- ادیان وحیانی
* همانطور که در بحثهای پیشین مورد بررسی قرار گرفت چهار مرحله معرفتی که برای انسان تعریف شد عبارت بودند از :
حیوانیت – بشریت ، انسانیت و آدمیت
* بر اساس اینکه انسان در چه مرحله از زندگی اش قرار بگیرد نوع پرستش و نحوه نگرش و دین او متفاوت خواهد بود .
ادیان ساده : بعد از گذشتن از مرحله حیوانی که مرحله غریزه و نفسانیت است انسان وارد مرحله بشریت میشود در این مرحله تقلید جای غریزه را میگیرد ادیان ساده متعلق به دوره بشریت انسان هستند . وقتی انسان غرایز را مهار میکند و تابع نظم و قانونی میشود بشریت او آغاز میگردد آدم ابوالبشر یعنی آغازگر دوره بشریت و شروع دین . وجود آنیمیسم ، توتم و فیتیش در این ادیان دیده میشود .
ادیان فلسفی : با ورود انسان به مرحله انسانیت تقلید جای خود را به تعقل میدهد در مرحله انسانیت است که انسان از قدرت اندیشه و تفکر بهره میگیرد . ادیان فلسفی که مختص دوره انسانیت هستند تحلیلی از جهانشناسی بدون پرستش خداوند دارند مانند هندوئیسم ، بودیسم و آیین کنفوسیوس
ادیان وحیانی : دوران آدمیت گذشتن از تعقل و ورود به مرحله وحی ، کشف و شهود است ادیان الهی در دوران آدمیت انسان به وجود میایند و ادیانی هستند که از جانب خدا فرستاده میشوند . یهودیت و مسیحیت و اسلام
تقسیم بندی ادیان بر اساس علم کلام
از نظر علم کلام برای شناخت خداوند سه شخصیت مثالی تعریف میشود .
شخصیت ساعت ساز ( شخصیت ناظر ) : در این نگاه ساعت ساز ساعتی را ساخته (خلق کرده) است و ساعت بدون حضور ساعت ساز با نظامی که در آن تعبیه شده کار میکند . ادیان ابراهیمی این نگاه را به خداوند دارند و او را معماری میبینند که بنایی را خلق کرده و دیگر دخالتی در در اداره آن ندارد و انسان با دیدن این بنا به وجود معماری ماهر اعتقاد پیدا میکند در این نگاه خداوند ناظر بر مخلوقات است .
شخصیت عامل : بذری کاشته میشود و گیاهی از آن میروید عامل رشد در وجود آن بذر و گیاه نهفته است و هر لحظه که آن عامل از گیاه گرفته شود رشد متوقف خواهد شد ادیان شرقی مانند بودیسم به این نگاه معتقدند و عامل حرکت را در وجود خود موجودات میبینند و بر این اعتقادند تا وقتی که عامل جلوه کند هستی وجود دارد
* درعرفان اسلامی نیز این نوع نگاه پذیرفته شده است
* عرفان ابن عربی که از بودیسم سرچشمه میگیرد هم به این نوع نگاه اعتقاد دارد
ضربه ای به یک گوی و یا توپ زده میشود و آن توپ بر اساس میزان قدرت ضربه وارد شده به حرکت خود ادامه میدهد برخی ادیان شرقی این نگاه را نسبت به نیروی برتر دارند
منابع:
علی اصغر حکمت ، تاریخ ادیان
جان بی ناس ، تاریخ جامع ادیان ، ترجمه علی اصغر حکمت
حسین توفیقی ، آشنایی با ادیان بزرگ
محمد ظهرابی ، ادیان ابتدایی
پاسخی بگذارید