بهترین اثر مهندسی تاریخ بشر

برج گنبد کاووس یا میل گنبد، واقع در شهر گنبد کاووس دراستان گلستان ایران، بلندترین برج آجری دنیاست که در قرن چهارم هجری/ یازدهم میلادی بنا شده است. این بنا، طبق کتیبه کوفی آجری گرداگرد آن، درسال ۳۹۷ ه.ق برابر با ۳۷۵ ه.ش در زمان سلطنت شمس المعالی قابوس بن وشمگیر از پادشاهان آل زیار ساخته شده است. شهرگنبد کاووس کنونی در حوالی شهر جرجان کهن قرار دارد که پایتخت پادشاهان آل زیار بوده است. این برج از زیباترین و باشکوهترین بناهای اوایل دوره اسلامی است که علیرغم استفاده بسیارکم از عناصر تز یینی در آن، دارای ساختاری متناسب،موزون، مستحکم و زیباست که نوعی احساس شکوه و زیبایی را به بیننده القا میکند.

این بنای باشکوه بر روی تپه ای ساخته شده است که نزدیک ۱۵ متر از زمین اطراف آن بلندی دارد و ساختمان آن از ۳بخش پی، بدنه و گنبدتشکیل شده که روی هم رفته ۵۵ متر ارتفاع دارند. بدین ترتیب، با احتساب ارتفاع تپه، این برج حدود ۷۰ متر از سطح زمینهای اطراف مرتفع تر است که این موضوع به شکوه و جلال آن افزوده است.

بدنه برج برروی پایه ای مدور قرار گرفته که تنها نزدیک به ۲ متر آن بیرون از سطح زمین قرار دارد و حجم وسیعی از آن در دل تپه فرورفته است. بدنه برج از خارج دارای ۱۰ پره مثلثی شکل است (همانند ستاره دهپر) که به فواصل مساوی از یکدیگر قرار دارند و از پای بست بنا شروع و تازیر گنبد ادامه دارند.
بدنه بنا سراسر از آجرهای پخته قرمز رنگ ساخته شده که درنهایت پختگی و استحکام هستند و به علت تابش آفتاب در طول قرن ها به رنگ زرد طلایی زیبایی درآمده که خود بر زیبایی بنا افزوده است.
گنبد مخروطی بنابه ارتفاع ۱۸ متر بدون هیچ واسطه ای برروی بدنه برج قرار گرفته و دارای شیب تند و سطح صاف و صیقلی بوده و برخلاف اکثر برجها و گنبدهای آرامگاهی،تک پوش است که این موارد
باعث ماندگاری آن شده است.

شاید کمتر کسی از مردم ایران میدانند که این برج در یک نظرسنجی بین المللی از سوی شماری از معماران مشهور جهان، به عنوان بهترین اثر مهندسی تاریخ بشر انتخاب شده است. دلایل این انتخاب جالب است:این برج که بیش از ۵۰ متر ارتفاع دارد،بیش ازهزار سال پیش ساخته شده و در این مدت ۲ ار زلزله های شدیدتر از  ۶ ریشتر را از سرگذرانده، اماهمچنان سالم، استوار و پابرجا ایستاده است. برج گنبد فقط از آجر ساخته شده و درآن هیچ خبری از بتون آرمه و اسکلت فلزی و فولاد و…. نیست. در حالیکه نه فرسوده شده و نه زلزله توانسته حتی یک ترک به آن بیندازد.

محاسبات مهندس سازنده برج آنقدر دقیق بوده است که برج حتی در شدیدترین زلزله هم پس از لرزه ها و تکانهای معمول دوباره دقیقاً سر جای خود بر میگردد. همچنین دقت در برآورد مقاومت مصالح آن نیز حتی افزونتر از محاسباتی است که هم اکنون پیچیده ترین دستگاههای محاسبه انجام می دهند.
در رابطه با کاربرد و انگیزه ایجاد این بنا، با اینکه تاریخ نویسان و محققان میراث فرهنگی غالباً این ساختمان را آرامگاه امیرقابوس میدانند، بعضی از تاریخ نگاران نجوم ایران از روی قرائنی پنداشته اند که این بنابه عنوان رصدخانه ساخته شده است. زیرا در کاوشهای این بنااز باقیمانده جسد اثری یافت نشده است.
در کتاب «ذخیره خوارزم شاهی »نوشته سیداسماعیل جرجانی درباره منجمی بنام کوشیار گیلانی سخن رفته که در خدمت امیر قابوس بوده است.درکتاب «فرهنگ ادبیات فارسی دری » راجع به کوشیار گیلانی نوشته شده است که رصدخانه ای بنا کرده که بنام وی مشهور بوده است، که البته مکان آن مشخص نگردیده است. بدین ترتیب برخی این احتمال را مطرح کرده اند که برج قابوس همان رصدخانه ای است که بدستور قابوس و بر اساس نقشه و طرح کوشیارگیلانی ساخته شده است.
به عقیده برخی از پژوهشگران نیز، بنای مزبور چه رصدخانه باشد و یا برای مقبره ساخته شده باشد، با توجه به سبک معماری آن که مانندآن در ایران وجود ندارد و همچنان پره های مثلثی آجری که در بدنه آن بکاررفته است، القاکننده مفهوم و معنای اساطیری و رمزی است و نمونه ای است ازیک الگوی کلی در معماری که آنرا «ستون کیهان » مینامند و رمزی ازمحور عالم است.به نوشته «میرچا الیاده »،رمزمحور کیهان که زمین را به آسمان می پیوندد،تقریباً درهمه مکانهای قدسی به صورمختلف یافت میشود:برجهای هرمی شکل ناقوسدار،ستونهای کلیساها، مناره های مساجد، و معابد وابنیه دینی برج مانند و چند طبقه به شکل هرم که حول محوری مرکزی بنا شده وطبقات مختلفشان به سوی آسمان قد میکشند.
پروفسور آرتور پوپ در مورد این بنا چنین نوشته است:
در زیر سمت شرق کوه های البرز و در برابر صحراهای پهناور آسیا یکی ازبزرگ ترین شاهکارهای معماری ایران با تمام شکوه و عظمت خود قد برافراشته است. این بنا گنبد قابوس بقعه آرامگاه قابوس بن وشمگیر می باشد وبرج آرامگاه از هرگونه آرایش مبراست. جنگند های با نیروی ایمان در نبردرودرروی، پادشاهی شاعر در نبرد با ابدیت، آیا آرامگاهی چنین عظیم و مقتدروجود دارد.

این گنبدکه با آجرهای مخصوص دنباله دار کفشکی ساخته شده است دو پوست هاست. گنبد درونی مانند گنبدهای خاکی به شکل نیم تخم مرغی و از آجرمعمولی است و پوسته بیرونی با آجر دنباله دار، ارتفاع این گنبد مخروطی ۱۸متر است دربدنه شرقی روزنه ای تعبیه شده که ارتفاع آن ۱متر و ۹۰ سانتیمتر است عرض روزنه درقسمت بالا ۷۳ودروسط ۷۵ودر پایین ۸۰است.در ضلع جنوبی آن یک ورودی م یباشد که ۵/ ۱متر عرض و ۵۵/ ۵متر ارتفاع دارد.در درون طاق هلالی سر در آن، مقرنسی است که بنظر م یرسد در مراحل نخستین پیشرفت این نوع تزئینات معماری و گچ بری است. شاید این مقرنس ساده و درعین حال زیبا از اولین نمونه های مقرنسسازی در بناهای اسلامی می باشد کهبتدریج تکمیل شده است دکتر ویلسن آمریکایی نماینده دانشگاه پنسیلوانی نیزدر بازدید و تحقیقاتی که از این بنا داشته راجع به این مقرنسها چنین نوشته است:

بالای در، داخل هلال مدخل گلویی مقرنسی است که در مراحل اولیه ترقی می باشد و این یکی از نمونه های تزئینی است از اصول یک معماری که بعد اهمیت پیدا کرد هاست در ردیف کتیبه کوفی بصورت کمر بند وار بدنه را آرایش کرد هاست که یک ردیف آن در ۸متری پای آن ودیگری بالادرزیر گنبد مخروطی قرار دارند نوع نوشته کوفی کتیب هها ساده و آجری است حروف آن آرایش ندارند.برجسته و خوانا می باشد و حاشیه دور آنها قاب مستطیلی شکلی است از آجر .

اشتراک گذاری

پاسخی بگذارید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *