هشت صفت ، حجابی برای سلوک اخلاقی

هشت صفت دان به سر عقل و دین

کهنه حجابی که نیابی یقین

عجب و دگر بخل و حسادت ، غرور

کبرو ریا ، سوءظن و بغض کین

در وحدت هشت صفت به عنوان موانع و آفت سلوک اخلاقی شناخته شده که در ادامه به بررسی آنها میپردازیم .رذایل اخلاقی در وجود انسان ،همانند پاره سنگهایی است که برای ایجاد توازن شخصیتی، مورد نیاز است که در پرتو آنها فضایل اخلاقی خودنمایی میکنند .

عُجب :

« عجب» به معناى «خوب انگاشتن» نفس است، به معنای خود ستایی و خود شیفتگی است .انسان مُعجب خود را صاحب کمالاتی میبیند و احساس رضایتمندی از خود دارد ، به خودمیبالد و فراموش میکند که از خود هیچ ندارد و هرچه هست از نیرویی برتر سرچشمه میگیرد .

انسان مُعجب همواره خود را می ستاید و از دیگران انتظار تایید و ستایش دارد

عُجب بزرگداشت خود به لحاظ نعمت و فراموش کردن منعم است

فرد مُعجب:

۱-رفتار و اعمال خود را بسیار پراهمیت می بیند.

۲-خطاهای خود را نادیده میگیرد و از آنها به راحتی عبور میکند .

۳-عمل کوچک خود را بزرگ کرده و آن را نمایش میدهد .

۴– هرگز از نظر خود عقب نشینی نمیکند و دچار خود شیفتگی است .

۵– او در طلب رضای خداوند نیست بلکه در صدد ایجاد توجه در دیگران و تایید و ستایش آنهاست .

۶– توجه او به نعمت بیشتر از منعم است و به نیروی بالاتر از خویش وقعی نمیگذارد .

۷– فرد مُعجب گاهی به علت داشتن فضیلتی (مثل علم) دچار عُجب میشود .

تفاوت عُجب و کبر چیست ؟

کبر فعل متعدی است و فرد متکبر بزرگی خود (فضیلتی که دارد) را به رخ دیگران میکشد ولی عُجب از افعال لازم است فرد مُعجب لزوما دارای فضیلت نیست بلکه با ستایش و تحسین خود چنین وانمود میکند که چیزی برای عرضه دارد .

عُجب جز گناهان خاموش بوده و مبارزه با آن سخت است

دو فضیلتی که گاه در انسان باعث عُجب میشود :

۱-عجب به علم

۲-عجب به طاعت و عبادت

تهور ، سخاوت ، اصالت خانوادگی ، تقوی و… نیز میتوانند باعث عُجب شوند

درمان عُجب :

اول خود شخص بایستی باور داشته باشد که دچار این بیماری شده و حس نفرت از این بیماری را در خود تقویت کند

۱- تذکر :

تذکر در وجود آدمی حکم جراحی را دارد و معنای آن یاد آوری مسئله ای به ذهن است و با نصیحت ( که در نتیجه تجزیه و تحلیل مسئله ایجاد میشود ) تفاوت دارد . تذکر ( یادآوری ) به اینکه انسان هر داشته ای را مدیون نیروی برتر است و منعمی در پشت همه نعمتها وجود دارد او را از ابتلا به عُجب و خود ستایی رها میکند . تذکر به زبان بر اندیشه هم سرایت میکند و آدمی با تذکر مدام به خود میتواند خودش را از عُجب دور نگاه دارد .

۲- شناسایی و کنترل دلیل عجب

یکی دیگر از راههای مقابله و درمان عُجب اینست که ، شخص آنچه را که باعث عُجب و خودستایی در وجودش میشود را شناسایی کند و آن را تحت کنترل خود در آورد. مثلا اگر فرد بداند علمش موجب عُجب میشود دقت کند تا خود را به خاطر این فضیلت برتر از دیگران نبیند . آن را عنوان نکند و خود را از مدح دیگران دور نگاه دارد .

بُخل :

بخل کم عرضه کردن است .یعنی شخصی چیزی را دارد ولی راضی به بخشش به دیگران نیست بخیل گاهی در مورد خودش هم امساک دارد .

ریشه بُخل در احتیاط کاریهای بی مورد و درنبود توکّل است (مانند عدم بخشش مالی به علت نگرانی از آینده فرزندان )

بخل را در سه حوزه میتوان مورد بررسی قرار داد :
۱- حوزه مالی : شخص دچار خست است و گاهی به علت هراس از فقر دچار بخل مالی میشود

۲-حوزه علمی : فرد از ارائه آموخته ها و دانسته های خود به دیگران امساک میکند

۳-حوزه اخلاقی : شخص در رفتار با دیگران بخشش و لطف ندارد .

 

حد تفریط در بخشش ، بخل و حد افراط آن اسراف است .

ملکه اخلاقی بخشش ، سخاوت است که شخص بعد از رفع نیازهای خود به دیگران هم بخشش میکند .در سخاوت تحقیق و تفحص جایز نیست .

حضرت علی (ع) میفرماید :“عالم ، عالم دَهش است “. نعمتهای تکوینی این عالم نیازی به شکر انسان ندارند و یکسوی به سمت او جاری هستند ( مانند نور خورشید یا بارش باران )

انسان بخیل به مدیریت عالم اعتمادی ندارد و عنصر توکل در وجودش ضعیف است

درمان بُخل به دو صورت علمی و عملی امکانپذیر است:

۱- علمی یا تئوریک :

الف : یکی از روش های علمی ، الگو پذیری از افراد سخاوتمند است فرد با جستجوی تجلی اخلاق در دیگران از آنها الگو میگیرد و در رفتارهای خود آنها را سرمشق قرار میدهد .

ب : شناخت خاصیت و نقش مال ، دانش و یا هرآنچه که دلیل بُخل در انسان میشود . اگر فرد اعتقاد داشته باشد که نقش مال و ثروت روندگی است نه پایندگی ، در عرضه و بخشش آن به دیگران اقدام خواهد کرد اگر بداند علم چون نوری در وجود سرازیر است آن را با دیگران به اشتراک میگذارد اگر باور داشته باشد فرصتها برای اخلاقی بودن گذرا هستند برای اخلاقی بودن بُخل نمی ورزد .

ج: اعتقاد قلبی به مکافات و مجازات انسان را به سمت دهش و بخشش بیشتر سوق میدهد اگر شخص بداند در این عالم هیچ عملی بی نتیجه نخواهد بود و کارمایی برای اعمال انسان وجود دارد در رفتار خود تجدید نظر خواهد کرد .

برای رهایی از رذایل اخلاقی ، مهمترین قدم شناخت آن است . تا زمانیکه شخص خود را مبتلا به بیماری نداند برای درمان آن اقدامی نمیکند .

۲- درمان عملی بخل :

الف : حُسن جویی از دیگران . بُخل در وجود آدمی مانع دیدن و بیان حُسنهای دیگران میشود بنابرین یکی از راههای مبارزه با بُخل حسن جویی است .

ب: برای درمان بُخل ، خرد و کم دیدن داشته ها و تواناییهای خود و بزرگداشت داشته های دیگران است . شخص باید به آنچه که عرضه میکند قانع نباشد .

ج: توکل کردن به لطف خدا و اعتماد به نیروی برتر و بالاتر انسان را برای مبارزه با بخل آماده میکند .

بُخل در انسان دارای درجات مختلفی بوده و نسبی است .گاهی شخص در جمعی بخشایشگر و در جمعی دیگر بخیل جلوه میکند . در جمعی که اهل تحسین باشند عرضه کم فرد بزرگ دیده میشود ولی در جمعی که همه گشاده دست باشند فرد ، بخیل به نظر میاید .

هدیه دادن به دیگران یکی از مواقعی است که بُخل فرد در آن آشکار میشود پس در هنگام هدیه دادن ۳ مورد باید مد نظر قرار بگیرد :

۱- شان هدیه دهنده

۲- شان گیرنده هدیه

۳- موضوع و دلیل هدیه دادن

 

حسادت :

حسادت صفتی اکتسابی در وجود آدمی است که باعث میشود شخص از توفیق دیگران دچار عذاب شده و آرزوی زوال نعمت دیگری را داشته باشد .

حسادت نوعی اعتراض به مدیریت عالم است .

تفاوت رشک و حسادت : رشک صفت مذمومی نیست چرا که فرد بدون آرزوی زوال نعمت دیگری در اندیشه و آرزوی اوج گرفتن خویش است  ( رشک طلب توانایی کردن است نه اعتراض )

حس حسادت به تدریج با اتفاقات و موضوعات مختلف بیرونی در وجود انسان پدید می آید و رفته رفته ریشه دوانده و رشد میکند . (قائم به موضوعات خارجی )

حسادت اولین واکنش در مقابل بروز نعمت دیگران است . حسی مهاجم است که شخص ناخودآگاه و در اشکال مختلف از خود بروز میدهد.

شخص حاسد در برابر توفیق دیگران :

۱- بی اعتنایی میکند و آن را بی اهمیت و کوچک میشمرد

۲- موفقیت دیگری را تبریک نمی گوید و از کلمات سرد و تخطئه آمیز استفاده میکند .

۳-معادل سازی میکند و درجستجوی موفقیتی هم تراز با موفقیت دیگران است.

۴- سابقه سازی میکند و موفقیتهای پیشین خود را بیان میکند .

۵-حمله میکند و معایب شخص توفیق یافته را به رخ او میکشد .

۶– توفیق شخص را بی ارزش جلوه میدهد و هرگز حسن جویی نمیکند .

حسادت ناخودآگاه در رفتار شخص حاسد اثر گذاشته و باعث سلب آرامش او میشود حسادت در کلام ، ابراز نظر و تمام برخوردهای فرد خود را نشان میدهد
حسادت مانع دعای فرد حاسد است چرا که وجودش را شرارت و بدخواهی فرا میگیرد.

 

حسادت مهلک چیست ؟
بیشتر مواقع ، حسادت در بین افراد هم سطح و در حوزه های مشترک به وجود میآید این نوع از حسادت با اینکه به حق و صحیح نیست ولی از منطقی برخوردار است اما اگر حسادت بین افراد با درجات مختلف و در حوزه های نابرابر ایجاد شود برای فرد حاسد بسیار مهلک خواهد بود یعنی آدمی خارج از جایگاه واقعی خویش حسد میورزد

نازنینی تو ولی در حد خویش

الله الله پا منه از حد بیش.

گر زنی بر نازنین‌تر از خودت

در تگ هفتم زمین زیر آردت

راههای مقابله با حسادت :
۱- نظری

۲– عملی

در درمان نظری آدمی در درون خویش میاندیشد و در درمان عملی در رفتار خود تامل کرده و تغییراتی را انجام میدهد

 

درمان نظری :

۱- قبل از هر چیزی شخص حاسد باید وجود این رذیله شخصیتی که امری اکتسابی است را در درون خود بپذیرد و بر این یقین داشته باشد که این بیماری قابل درمان است .

۲-شخص باید بداند که حسادت ناشی از کمبود عزت نفس در وجودش است چرا که شخص کریم النفس نه تنها برای حفظ عزت و آبروی خود تلاش میکند برای دیگران هم احترام قائل است .

۳-اعتقاد به قاعده لطف : (تعزُّ من تشاء و تذلّ من تشاء) خدا هر کس را بخواهد عزت می دهد و هرکه را بخواهد ذلت و خواری . یعنی هر چه در اختیار انسان است به اراده و خواسته پروردگار است. حسادت میتواندنوعی کفر باشد چرا که انسان به قدری محو تماشای نعمتهای دیگری است که نعمتهای خود را که خداوند به او عطا کرده نمی بیند . ( آنکه آن داد به شاهان ، به گدایان این داد )

درمان عملی :
۱- تبریک گفتن بدون ریا به شخص با روشهای مختلف

۲-ابراز خوشحالی و استفاده از جملات تاییدی و تمجیدی برای توفیقی که به دست آمده

۳-تهیه هدیه و شریک شدن با شادی دیگران

۴-مطرح نکردن و مخفی داشتن توفیقات شخصی

۵-رضایت قلبی بدون اعتراض

 

با اعتقاد قلبی به آیه (تعزُّ من تشاء و تذلّ من تشاء) انسان قادر است با حسادت که عامل سلب آرامش و آزار دهنده وجودی اش است مبارزه کند .

 

                                                                                                                           ادامه دارد

اشتراک گذاری

پاسخی بگذارید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *