تــجربـه‏ هـای عرفانی وحدت

عنوان بحث را ممکن است در جای دیگری تحت عناوینی مثل تجربۀ دینی ، تجربه باطنی و… شنیده باشید. اما آنچه ما را بر آن داشته ‏است که از کلمۀ “وحدت” در توضیح این تجربیات استفاده کنیم، جامعیت آن است

برخی ازخصوصیات هستند که انسان می‏بایست شخصا ً پیرامون آن تجربیاتی را کسب کرده باشد، مثل خوردن آب، ورزش کردن، بوسیدن و…که حس تجربی آنها را  خودمان باید بدست آوریم، بدون واسطه ‏گرائی وبدون تکیه برتجربه‏ های دیگران.

در بحثهای دینی، وجود نازنین پیغمبران واسطه ‏هایی هستند تا انسانها از این کانالها فیض خداوند را دریافت کرده و سیراب شوند، اما این کافی نیست. خداوند متعال از ما نخواسته که دریافتهایمان را بر وجود دیگران حتی پیامبران متوقف نماییم. این گفته را از شمس بیاد داریم که متابعت و پیروی از پیغمبر، پیروی از احوالات اوست نه از شریعت او. انبیاء و اولیای خدا، واسطه‏ های فیض‏ اند که راه را برما بازکرده ونشانه‏ هائی را برما آشکارساختند.

این باور را در ما تقویت ساختند که ما هم می توانیم از خوان پرفیض خداوندی مستقیما ً دریافت داشته‏ باشیم. آنان ما را به خود دعوت نمی‏کردند بلکه بقول“بودا” تنها انگشتان نشانه ‏ای بودند که می‏خواستند حقیقتی را به ما نشان دهند.

توجه‏ های معنوی

در اینجا ما مجموعه توجه های معنوی را  در سه حوزه خلاصه می‏کنیم:
۱-  توجه به امر متعالی

۲-  در خود فرورفتن و خودشکافی

۳-  دخالت دست خدا

توجه به امر متعالی:

توجه ورزیدن به عالمی غیر از این عالم است، بدون هیچ نوع عامل ابزاری، یک نوع معناجویی فرادینی که لزوماً هم از ارزش‏های مذهبی عبور نمی‏کند بلکه تنها می‏توان آنرا استعلایی، آسمانی، آنسویی و… نامید که وقوع آن دروجود انسان به هیچ آموزش و پیش زمینۀ خاصی هم الزاماً نیاز ندارد. لذا اغلب آنچه که درحوزه‏ های دریافت افراد معناجو قرار می‏گیرد متأثر ازهمین حس است، ازعارفان آموخته ‏ایم که:

راه توجه معنوی ازطریق کلام و استدلال و فلسفه میسر نبوده وبه چیزی ورای آن نیاز داریم. استدلال با همۀ قوتی که دارد تنها ابزاری است برای دریافت آن معنا ونه ‏بیشتر.

دین وعقل، ما را تنها تا درب منزل مقصود می‏برد، البته اگر ببرد! اما در خود منزل، ما با چیزی دیگر مواجه می‏شویم. در آنجا ما هستیم و خداوند، رابطه کاملا ً فردی دنبال می‏شود. در نقطۀ وحدت‏ آسای ملاقات، همۀ اینها حجاب است و باید آنها را کنارگذاشت. پس نوع اول نگاه، اینست که توجه ما به معنا رنگ دیگری به خود می‏گیرد و هرچه غیر آنست برای ما حقیر و ناچیز می‏شود و درواقع نسبت به آنچه هستیم احساس نوعی خلأ می‏کنیم که نه دین توانسته آنرا پرکند ونه عقل!  یقین داریم در پس این ظواهر چیزی ما را به خود می‏خواند که درک آن به واسطۀ حواس‏ باطنی میسر است اما بدون کلام.

در خود فرو رفتن و خودشکافی:

در وجه دوم سلوک، مکاشفاتی اتفاق می‏افتد که درباطن و در سه صورت با ما همراه می‏شود:

 باطن انسان با انسان :

در این حالت، انسان کیفیت ویا احوال درونی انسان دیگری را رصد می‏کند. این رصدکردن ممکن است که دراحوالات جزئیۀ کسی باشد و یا احوالات کلی او. مثلاً گاهی اتفاق می‏افتد که کسی درمورد یکی از دوستان خود بدون هیچ پیش زمینه‏ای در بیداری و یا رویای صادقه شاهد مراتبی ازمعنویت او بشود. ویا در مورد یک حالت روزمره و عادی او مثلاً از اتفاقی و یا مشکلی باخبر بشود.

باطن انسان با طبیعت :

در این حالت باطن انسان قضایای طبیعی ومحیطی را رصد می‏کند. “رصد کردن” یعنی بدست آوردن کیفیتی یا حقیقتی که قبلاً بر شما آشکار نبوده‏ باشد. مثلاً گاهی‏ اوقات، افراد در باطن، از اتفاقاتی مثل زلزله، سیل، جنگ و حوادث دیگر با اطلاع ‏می‏شوند.

 باطن انسان با باطن هستی :

در این حالت انسان مطلقاً با وجود، به معنای عام آن مواجه است، بارقه های وحیانی  در وجود او نازل گردیده و وجودش به پایگاه درک آگاهی‏ های بنیانی تبدیل می‏شود. باکل وجود وحدت یافته وحجاب‏هایش در هم می‏ریزد. ممکن است که در نتیجۀ این نوع ارتباط، مأموریتی نیز به وی داده‏ شود وشخص بعداز آن رویت، به رسالتی نیز گمارده ‏شود، اگرچه شخص هرگز قادر نیست که تمامیت کشف خود را به همان صورت، به دیگران عرضه نماید. این نوع مکاشفه به صورت لایه به لایه، شخص را تا ملاقات خدا بالا می‏برد و این لایه ‏ها، هرچه به بالاتر می‏رود، مکاشفه خالص‏تر و ناب‏ تر می‏شود. این نوع سوم تجربه، ارتباطی است که در وجود ما به عنوان کشف روحانی اتفاق می‏افتد. باید توجه داشت که هریک از این مکاشفه‏ ها اغلب با یک قرینه اتفاقی و بیرونی توأم می‏گردد که شهود نامیده شده و می‏توان آنرا نشانه‏ ای بر تأیید آن کشف محسوب کرد.

دخالت دست خدا:

اما سومین حوزه ازتوجه‏ های معنوی همان طورکه گفته‏ شد “دخالت دست خدا در عالم هستی” می‏باشد. گاهی اوقات اتفاقاتی در این عالم می‏افتد که منشأ مادی ندارد وقائم به ارادۀ امر دیگری غیر از ارادۀ ما در زمین است. مثل اتفاقات ومعجزاتی که در درمان بیماریها ودرحوزۀ پزشکی رخ می‏دهد.

می‏توان گفت که تجربه‏ های پیغمبران از نوع اول بوده ‏است. به اعتقاد ما آنچه بر باطن پیغمبر نازل شده‏ است، الزاما ً همانی نیست که در قرآن می‏بینیم، بلکه انعکاس آن حقیقت عریان است، ترجمه‏ ایست از آن معنا.

کما اینکه اگر جبرئیل همان حقیقت و کیفیت را بر وجود مثلا ً امام علی(ع) نازل می‏کرد، قرآن از نثر دیگری برخوردارمی‏شد. چه تفاوتی برای ما می‏کرد اگر بجای محمد(ص)، علی(ع) مبعوث می‏شد، قرآن همان قرآن بود اما با گویشی متفاوت.

چنانکه علمای روانشناسی گفته ‏اند: طول زمان دیدن خواب ۹ ثانیه می‏باشد، اما وقتی که می‏خواهی آنرا بازگو کنی، زمان زیادی را در بر می‏گیرد. تازه باز آن حقیقت خالص خواب نمی‏شود، زیرا هنگام توصیف آن، زبان، حجاب اندیشه می‏شود و اندیشه حجاب احساس!

امکان ندارد حسی که از عالم بالا دریافت می‏شود دقیقا ً همان حسی باشد که شخص به‏ سمت دیگران منتشر می‏کند. بلکه آن حس، موجی است که از عالم بالا می‏آید و در وجود ما تبدیل به حس دیگری می‏شود و درون ما جاذبه و دافعه ایجاد می‏کند مثل عشق، نفرت، کینه، گذشت، فروتنی، تکبرو…

در نتیجه می‏توان گفت ارتباط ابناء بشر با خداوند به سه صورت تعریف می‏شود:

  درنوع اول، خداوند بطورخالص‏تر مبنای این مدار قرار می‏گیرد، در نوع دوم اثرات آن و در نوع سوم تجسم مادی خداوند است که مبنای این ارتباط قرار می‏گیرد.

عرفا به چه چیزی تجربۀ دینی یا عرفانی  می‏گویند؟

اصولا ًتجربۀ معنوی یعنی آب معنویت را بطور فردی نوشیدن. عرفانی که ما از آن تبعیت می‏کنیم، عرفان فرا دینی است.

تجربۀ دینی پلکان حصول معرفتی است که عرفا به آن معرفت “عرفان فرا دینی” می‏گویند.

 یعنی اگر معنویت در قالب‏ های دینی بر ما ظهورکند که قبلا ً آموخته‏ ایم، به آن تجربۀ دینی گفته‏ می‏شود، اما اگر در قالب‏هائی باشد که از پیش تعریف نشده‏ باشد، به آن تجربۀ عرفانی گویند.در نقطۀ تلاقی وحدت و نقطۀ یقین‏ آسای انسان با خداوند، آن حقیقتی که بخواهد ظهورکند، لزوما ً با قالبهای دینی سر وکار ندارد. اما این تجربیات کی و چگونه بر ما نازل می‏شود؟

پاسخ اینست که هر آن، ممکن است  یک حقیقت در قالب یک تجربۀ ناب عرفانی بر شخص ظاهر شود:

    یک چشم زدن غافل ازآن ماه نباشید               شـایـدکه نگاهـی کنــد آگاه نباشیــد